Bazı oyunları seyreder, etkilenir fakat üzerine çabucak yazamam. Hakkında düşünmem, üstüne yatmam gerekir. Bir oyunun beni küçük numaralarla tuzağa çekip çekmediğinden emin olmak isterim. Uykusuz Bir Hayal, Salim tam da bu bahsettiğim oyunlardan biri. Yanlış anlaşılmasın seyircisini kandırmıyor. Metin incelikle yazılmış, oyun ustalıkla sahneye konulmuş. Uykusuz Bir Hayal, Salim yaklaşık bir yıldır seyircisiyle buluşmaya devam ediyor. Tiyatro D22 üretimi olan tek kişilik oyunun muharriri ve oyuncusu Berkay Ateş.
Peki düş, uykusuz olur mu? Salim’in kapatıldığı hücreden uykusuz, soluksuz seyirciye aktardığı hayaller, aslında vakitleri kıra kıra, sıçrayarak anlattığı keşkelerinin ya da bahtının öyküsü. Salim artık susmaktan, sessizlikten vazgeçip, her şeyi anlatmaya karar verdiği hâkime yani bize soruyor; ‘‘Keşke mi daha zordur, mukadderat mi?’’
Salim kim mi? Salim Adanalı genç bir delikanlı. Annesinden yakınlık görmemiş, ablası ölmüş, babasıyla uzaklığını ‘‘önümde bir uzunluk ortayla yürüyordu babam’’ diye tanım ettiği, babasıyla hamama gittiği için memnun olabilen, sevgi kendisine çok görülmüş bir erkek. Oyun, Salim’in İstanbul’a, amcasının kebapçı dükkanında çalışmak üzere gönderildikten sonra başına gelenleri, belleğinde seyahat ederek, hayal ve karabasanlarını paylaşarak seyirciye aktardığı ağır ve etkileyici bir monolog aslında. 80 dakika boyunca teatralliğin seyirciyi okuma uzaklığından çıkarıp kulak ve göz aralığına soktuğu bu anlatıda Ateş sahnede devleşiyor.
Yazarın zihin akışıyla yazdığı bu metin başlangıçta novella (uzun hikâye) olarak tasarlanmış. Ateş’in, Everest Yayınları’ndan çıkan ‘‘Sessizliği Vurun’’ isimli kitabındaki beş tiyatro oyunundan biri de Uykusuz Bir Düş, Salim. 2024 yılında çıkan bu kitapta beş oyunun yanı sıra bir de hikaye var. Kent sokaklarında, dağ başlarında ya da tahminen bir duşta gerçeğin izini sürenlerin, lisanı dolaşanların, kaygısını anlatsa da ciddiye alınmayanların, sessizliğe ya da deliliğe mahkûm edilenlerin anlatıldığı kitaptan sahneye fırlıyor Salim. Bir türlü alışamadığı metropolde, amcasının meşhur Emniyet Müdürlüğü’ne bitişik kebapçı dükkanında çalışırken, kendisine hayatı zindan eden şahıslarla tanışıyor ve karanlık olaylara şahit oluyor. Ayrıntılara daha fazla girmeyeceğim ki oyunu seyrederken zihniniz zorlansın. Hatta tahminen daha da merak edip kitabı alıp okursunuz, kim bilir? Lakin kuşkunuz olmasın, oyuna gitmeniz için size perdeyi küçük küçük aralayacağım.
Oyunun yönetmeni tanıdık bir isim, Ateş’in hocası Yiğit Sertdemir. Direktör sahnelemede sinematografik bir anlatım kullanılıyor. Seyirci anlatıdaki çok sayıda yere sokaklara, kebapçıya, meskene, üniversiteye, otobüse, meydana oyuncunun anlattıklarıyla birlikte sesle, efektle, ışıkla girip çıkıyor. Yerleri görüyor, işitiyor, hissediyor. Sahne dizaynını Bilen Bilmen’in yaptığı hücre dekoru, ardının penceresi olmayan duvarıyla Salim’in çıkışsızlığını, seyirciyle karşı karşıya olduğu ön ve yanlarının büsbütün açık oluşuyla da düşlerinin, acısının ve isyanının sınırsızlığını yansıtan bir çerçeve üzere. Bu boş kafesteki tek aksesuar bir sandalye. Oyun boyunca tek kişilik hücreden çoğalan Salim’ler var. Oyuncuya ve seyirciye bu alanları İsmail Sağır ışık tasarımı ile açıyor. Oyuncunun her hissini farklı renklere boyayan, onu devamlı kendi gölgeleriyle klonlayan bu dizaynla sahne zenginleşiyor. Böylelikle seyirci metnin içindeki savrulmaları daha kolay anlayabiliyor. Tekrar de oyundan gözünüzü de zihninizi de sakın ayırmayın derim. Müzik, ses ve efekt tasarımı Emrah Can Yaylı’ya ilişkin. Oyunu muhakkak bir vakte atayan sesler, seçilen müzikler dışında öykü geniş vaktin ve makus tarihin döngüsünde ilerliyor. Hareket tasarımı da oyuncunun sahnedeki sonlandırılmış alan içinde denetimini sağlayan ve anlatısına imkanlar açan bir profesyonellikte. Özge Midilli’yle gerçek bir ahenkle çalışan Berkay Ateş’in oyun boyunca düşmeyen performansının, atletlerin idmanlarından farksız bir dayanıklılık çalışması gerektirdiği aşikâr. Berkay Ateş başta olmak üzere tüm grup alkışı ziyadesiyle hak ediyor.
Az evvel geniş vakitte geçen bir öykü derken aslında toplumsal belleğimizin bizi davet ettiği yerlerin ortak olduğunu söylemek istedim. Hafızamızda yer etmiş o meydanlara, protestolara, karakollara isim vermeye çok da gerek kalmıyor. Okur müellif, toplumla ilgili kaygıları olan seyirciler kendi zihinlerinde tıpkı meydanlarda buluşuyorlar. Metnin politik konumlanışı epeyce net. Slogan yok lakin metin aforizmalarla bezeli. Salim ‘‘Sınırlı ihtimallerin müptelasıyım’’ diyor. Oyun bize kuşatılmış hayatlarımızdaki hapishanelerimizde, mahkûm olduğumuz sessizliklerimiz sonunda legalleşen suskunluklarımızın sonunda ‘‘Bir şey söyleseydin ya Salim, tahminen değişirdi bir şeyler’’ dedirtiyor. Bizim yerimize Salim konuşsaydı keşke!
Ekrandan tanıdıkları Berkay Ateş’i, kanlı canlı görmek için tiyatroya gelen seyircinin oyundan biraz mutsuz ayrılabileceğini söyleyebilirim. Grup, dizi dünyasının izleyici beğenisinin hayli dışında bir metin ile sahneleme tercihini de seyirciyi takip ve anlamaya zorlayan bir yolla yaparak hayli gözü pek davranıp bizi sevindiriyor. Oyuncuların bir kısmı istediği üzere tiyatro yapabilmek için tahminen de çok da sevmediği işleri yaparak minimum geçimini sağlıyor. Diziler, reklamlar vs. Malumdur ki ülkemizde yalnızca tiyatro yaparak yaşamak pek mümkün değil. Oyunun ve oyuncunun ödül listesi uzun, yazının akışını kesmemesi için sona ekliyorum.
Bunca mükafata, şöhrete karşın mütevazi, kendini her seferinde aşan bir oyuncu ve muharrir Ateş, Tiyatro D22’nin de kurucularından. 2013 yılında alternatif bir sahne anlayışı sunarak yeni bir tiyatro lisanı ve yaklaşımı geliştirmeyi hedefleyen Emir Çubukçu, Berkay Ateş ve Can Kulan “Yaşadığımız coğrafyadan kaçmadan üniversal metinler sahneleyen ve sokakla bağı olan bir tiyatro” olarak tanımladıkları D22’yi kurarlar. Topluluğun isim bu üçlünün bir ortaya geldiği, toplantılar yaptığı adresteki apartmanın kapı numarasıdır. Sanatın dönüştürücü gücüne inanan topluluk, sahnelediği yapıtlarda birey, toplum ve güç dinamikleri üzerine eleştirel bir perspektif sunuyorlar. Klasik tiyatrodan uzak, yeni müelliflere ve çağdaş oyunlara alan açıyorlar. Minimalist sahne tasarımı, özgün rejileri ve güçlü oyunculuk performanslarıyla tanınan grubun Yirmi Beş, Hakikat Şüphesiz Bir Gün, Karıncalar – Bir Savaş Vardı, İkinci Katil, Sevgili Arsız Mevt – Dirmit başarılı oyunları ortasında.
‘‘Sessizliği vurun. Bana gerçeğimi verin.’’ diyen Salim, aslında faili muhakkak ancak meçhul olaylara davetini yaparken kendi gerçekliğinde sıkışıp kalmış, hakikati arayan bir sorgulama, beraberinde gelen ümitsizlik ve insanın çöküş öyküsünü anlatıyor. “Elimden geleni yapıyorum baba!” diyen Salim, ne yaparsa yapsın hiçbir vakit kâfi olamayan, hayata itiraz edemeyen, kendini savunamayan, içindeki huzursuzluğu bir türlü dindiremeyen hepimizden bir parçayı temsil ediyor. İşte tam da bu yüzden oyunun başından itibaren seyircinin ruhuna işleyen çaresizlik oyun bittikten sonra uzun bir mühlet omuzdaki yük olarak kalıyor. Çok sağlam bir metni, usta işi bir sahneleme ve başarılı bir oyuncu yorumuyla buluşturan Uykusuz Bir Hayal, Salim’i, 2025’de seyir listenize alın derim.
Yazımı yeni yıl, yeni umutlar diye bitirmek istesem de Salim üzere çaresiz çıkıyoruz 2024’ten. Tekrar de her aksiliğe karşın içimizde o bitmeyen umut daima olsun. Özgürlüklerin kimsenin güç gösterisine alet edilerek kısıtlanmadığı bir yıl diliyorum. Savaştan uzak kalmayı becerebildiğimiz bir yıl diliyorum. İnsan onuruna yakışan hayatlar yaşanabilecek gelir düzeyinin toplumun tabanına yayılacağı ekonomik düzgünleşme diliyorum. Politik olan bayan cinayetlerinin sonlandığı, çocukların hakkettiği sevincini bularak büyüdüğü, ormanların yanmadığı, tabiatın talan edilmediği bir yıl diliyorum. Dünyaya gelen her canlının yaşama hakkını savunarak, hayvan haklarından da sorumlu olduğumuzu unutmadığımız, toplumsal cinsiyet eşitliğinden yana, şiddetin dindiği, adaletin tarafsızlığına tekrar inanabileceğimiz, birbirine hürmet duyarak yaşadığımız bir yıl diliyorum. Sanatın toplumu şekillendiren, tamir eden, birleştiren gücüne inanarak tiyatro dolu bir yıl diliyorum. Ve sevgili okurum yazılarıma iki hafta orta verip, müsaadenizle kısa bir mola almak istiyorum. Memnun yıllar.
Ek: Uykusuz Bir Düş, Salim oyunu 2024 yılında Direklerarası Tiyatro Ödülleri’nde Tek Kişilik Performans, İsmet Küntay Tiyatro Ödülleri’nde Yılın En Başarılı Erkek Oyuncusu, Sadri Alışık Tiyatro Ödülleri’nde Yılın En Başarılı Erkek Oyuncusu, Yeni Tiyatro Dergisi Emek ve Muvaffakiyet Ödülleri’nde Ferhan Şensoy En Yeterli Erkek Oyuncu Mükafatı ile onurlandırıldı. Tıpkı vakitten Berkay Ateş, devam etmekte olan, müellif ve oyuncu olarak yer aldığı Hakikat, Elbette Bir Gün oyunu ile de 2019 yılında Direklerarası Tiyatro Ödülleri’nde Yılın En Başarılı Oyun Muharriri ve Yılın En Başarılı Erkek Oyuncu, Ekin Yazın Dostları Tiyatro Ödülleri’nde En Başarılı Oyun Muharriri ödüllerinin de sahibidir. 2014 yılında ise Yirmi Beş oyunuyla Savaş Dinçel En Güzel Müellif Ödülü’ne de layık görülmüştür.